مرجان قندی – گروه گزارش/ خرمای ایران که محصول نخلستان‌هایی از کرمان تا خوزستان و از سیستان و بلوچستان تا فارس و… است، ریشه‌اش در تاریخ کشورمان تنیده شده و طعمش در سفره‌های جهانی جا خوش کرده، امروز بیش از هر زمان دیگری نماد استراتژیک کشاورزی کشورمان است. درحال حاضر ایران به‌عنوان دومین تولیدکننده خرما در جهان شناخته می‌شود و جایگاه مناسبی در صادرات دارد. این جایگاه جهانی، حاصل سال‌ها تلاش کشاورزانی است که با صبر، دانش و عشق، نسل به نسل این میراث شیرین را پرورش داده‌اند. ۲۵ شهریور در تقویم ملی ایران به‌عنوان «روز ملی خرما» نام‌گذاری شده است؛ روزی برای برجسته کردن اهمیت این محصول ارزشمند که در متون دینی از آن به عنوان «میوه بهشتی» یاد شده که نه فقط در فرهنگ ایرانی جایگاهی خاص دارد، بلکه در بزنگاه‌های بحرانی از بلایای طبیعی تا دوران جنگ نقش حیاتی در تغذیه و سلامت مردم ایفا می‌کند. نخلستان‌های جنوب ایران، این معادن روباز تجدیدپذیر، اگر به‌درستی مدیریت شوند، می‌توانند به اندازه یک بشکه نفت برای کشور درآمد داشته باشند و این یعنی افتخار تجاری زیر سایه نخل‌ها.
او با نگرانی از تغییرات اقلیمی اخیر می‌گوید: «افزایش دما و خشکی هوا در سال‌های گذشته باعث آسیب جدی به خوشه‌های خرما شده و خسارات قابل توجهی به بار آورده است. همین شرایط باعث شد خیلی از اهالی نخلستان‌های خود را بفروشند.»
اکبری درباره روش‌های نگهداری نخلستان‌ها در شهرستان‌های شرقی استان کرمان از جمله بم، فهرج، گنبکی و ریگان توضیح می‌دهد: «بیشتر کشاورزان هنوز از شیوه‌های سنتی مانند آبیاری دستی، گرده‌افشانی سنتی و برداشت دستی استفاده می‌کنند. اما برخی کشاورزان پیشرو با بهره‌گیری از دانش روز، به سمت مکانیزه‌کردن فرآیندها رفته‌اند و ابزارهای مدرن برای بهبود عملکرد نخلستان‌ها به کار می‌برند.»
زنان؛ ستون صبور
صنعت بسته‌بندی خرما
درخت نخل به دلیل قابلیت استفاده کامل اجزای آن، اهمیت ویژه‌ای دارد. برگ‌های آن در صنایع دستی، تولید خوراک دام و حتی در تولید خمیر کاغذ به کار می‌رود. اکبری با اشاره به اینکه ضایعات خرما بسته به نوع‌شان کاربردهای متفاوتی دارند، می‌گوید: «بخشی از ضایعات برای تولید خمیر خرما، شیره و لواشک استفاده می‌شوند و بخشی دیگر که غیرقابل مصرف انسانی هستند، در تولید خوراک دام یا کودهای آلی به کار می‌روند. این تنوع کاربردها ظرفیت بزرگی برای صنایع تبدیلی ایجاد کرده است.»
او می‌گوید: «فرآیند برداشت همچنان به روش سنتی «خرما تکانی» انجام می‌شود. در این روش، کارگر از نخل بالا می‌رود و خوشه‌های خرما را می‌تکاند تا خرماها به زمین بریزند. سپس خرماها در سبدهایی جمع‌آوری شده و کنار درخت قرار می‌گیرند.
در مرحله بعد، خرماها به سالن‌های بسته‌بندی منتقل می‌شوند تا آماده عرضه به بازار شوند.» اکبری به نقش پررنگ زنان در فرآیند بسته‌بندی خرما اشاره می‌کند و می‌گوید: «در بخش بسته‌بندی، عمدتاً زنان فعالیت می‌کنند. ویژگی‌هایی مانند صبر، دقت و حوصله که در زنان برجسته‌تر است، این کار را برای‌شان مناسب کرده است. اما استفاده از نیروی مرد در این بخش چندان رایج نیست. ولی در بخش فروش و صادرات، تعداد زنان فعال بسیار کم است. البته برخی شرکت‌های صادراتی با مدیریت زنان وجود دارند که عملکرد موفقی داشته‌اند، اما تعدادشان محدود است.»
حلقه حیاتی در زنجیره ارزش خرما
این صادرکننده خرما با بیان اینکه خرمای مضافتی پربازده‌ترین و مرغوب‌ترین محصول نخلستان‌شان است و سهم قابل توجهی در بازار داخلی و صادراتی دارد، می‌گوید: «بیشترین حجم صادرات خرمای استان کرمان به کشور هندوستان اختصاص دارد. پس از آن، کشورهای آسیای میانه بویژه روسیه در رتبه بعدی قرار دارند. همچنین کشورهای همسایه مانند پاکستان، افغانستان، امارات متحده عربی، عراق و ترکیه سهم قابل توجهی در صادرات خرما دارند.»
اکبری به نقش حیاتی بسته‌بندی و برندسازی در موفقیت تجاری خرما اشاره می‌کند و می‌گوید: «هرچه بسته‌بندی از کیفیت بالاتر و طراحی حرفه‌ای‌تری برخوردار باشد، تأثیر مستقیمی بر جذب مشتری و افزایش فروش خواهد داشت. بهره‌گیری از اصول علمی مدیریت بسته‌بندی و بازاریابی، می‌تواند جایگاه خرمای ایرانی را در بازارهای داخلی و بین‌المللی ارتقا دهد. اما متأسفانه بسیاری از فعالان این حوزه، سرمایه‌گذاری کافی در بخش بسته‌بندی انجام نمی‌دهند.
این بی‌توجهی یکی از نقاط ضعف صادرات خرماست و باعث کاهش ارزش افزوده محصول در بازارهای جهانی می‌شود. البته از طرف دیگر اعمال محدودیت‌های صادراتی و وضع عوارض، قدرت رقابت تجار ایرانی را کاهش داده و بازارهای بین‌المللی را در معرض خطر قرار داده است. این سیاست‌ها به جای حمایت، مانعی برای رشد صنعت خرما شده‌اند.» «تغییرات اقلیمی نه‌تنها کمیت خرما را کاهش داده، بلکه کیفیت آن را نیز تحت تأثیر قرار داده است؛ موضوعی که مستقیماً بر بازار داخلی و صادراتی اثر می‌گذارد.» اکبری با بیان این موضوع و اشاره به مشکلات تأمین خرما و سرمایه در گردش نیز می‌گوید: «باغداران به دلیل شرایط نقدی فروش، همکاری لازم را ندارند و این موضوع باعث شده تأمین خرما به‌موقع انجام نشود. نوسانات بازار و سیاست‌های فروش باغداران، تأثیر مستقیمی بر رضایت مشتریان و عملکرد کسب‌وکار دارد.»
خرما میراثی فرهنگی، اقتصادی و مقدس
۲۵ شهریور، روز ملی خرما فرصتی است برای تجلیل از محصولی که نه‌تنها در اقتصاد ایران نقش‌آفرین است، بلکه در فرهنگ و زندگی مردم جنوب کشور جایگاهی مقدس دارد. اکبری درباره اهمیت این روز برای مردم جنوب می‌گوید: «سال گذشته، اولین مراسم رسمی ثبت این روز در تقویم در استان کرمان برگزار شد؛ رویدادی دو روزه با حضور فعالان اقتصادی، اتاق بازرگانی، مسئولان دولتی و بخش خصوصی از سراسر استان‌های خرماخیز. امسال، این مراسم به استان خوزستان منتقل شده و قرار است هر سال در یکی از قطب‌های تولید خرما برگزار شود. در کنار آن، شهرستان‌هایی مانند بم نیز برنامه‌های محلی خود را برگزار می‌کنند.»
اکبری مهم‌ترین هدف از برگزاری روز ملی خرما را ترویج فرهنگ مصرف خرما در میان مردم می‌داند و معتقد است؛ خرما باید جایگاه شایسته‌تری در سبد غذایی خانوار پیدا کند. او به پیوند عمیق مردم منطقه محل زندگی‌اش با نخل اشاره می‌کند و می‌گوید: «این پیوند فراتر از شغل کشاورزی است و به خاطرات، باورها و زندگی روزمره مردم گره خورده است. مردم نخل برای‌شان مقدس است؛ در خانه‌های باغی این منطقه، تقریباً در هر حیاط یک نخل خرما وجود دارد.»
روز ملی خرما فرصتی برای تقویت برند خرمای ایرانی
در ساختار اقتصادی ایران، انجمن‌های تخصصی نقش کلیدی در ساماندهی، حمایت و توسعه صنایع مختلف ایفا می‌کنند. انجمن ملی خرمای ایران نیز به‌عنوان یکی از نهادهای فعال در حوزه کشاورزی، با هدف ارتقای جایگاه خرمای ایرانی در بازارهای داخلی و جهانی، از سال ۱۳۸۷ تاکنون تلاش کرده است تا با تدوین استراتژی‌های کلان، حمایت از تولیدکنندگان و ایجاد ارتباط مؤثر میان بخش خصوصی و نهادهای دولتی، مسیر توسعه پایدار این محصول استراتژیک را هموار کند. روز ملی خرما، فرصتی است برای بازنگری در ظرفیت‌های این صنعت و تقویت برند ایرانی در سطح بین‌المللی. رئیس انجمن ملی خرمای ایران با اشاره به سابقه فعالیت این نهاد می‌گوید: «انجمن ملی خرمای ایران زیر نظر مجموعه اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی فعالیت می‌کند و امروز یکی از بزرگ‌ترین انجمن‌های تخصصی کشور در حوزه خرما به‌شمار می‌رود.»
محسن رشیدفرخی، ثبت روز ملی خرما را گامی مهم در ارتقای آگاهی عمومی می‌داند و می‌گوید: «ثبت این روز نقش بسیار مهمی در شناخته شدن و ارتقای آگاهی عمومی درباره ارزش غذایی و جایگاه فرهنگی این محصول دارد. این روز فرصتی است تا توجه جامعه، مسئولین و فعالان صنعت به اهمیت خرما جلب شود و پیامدهای مثبت آن در سلامت و اقتصاد کشور بیشتر برجسته شود.»
رشیدفرخی درباره برنامه‌های سالانه بزرگداشت این روز می‌گوید: «هر سال این مراسم را در یکی از استان‌های جنوبی خرماخیز کشور برگزار می‌کنیم. سال گذشته در استان کرمان و امسال نیز با حضور مسئولین اقتصادی، بخش خصوصی و نمایندگان دولت، این مراسم در استان خوزستان و شهرهای آبادان، اهواز و خرمشهر با همکاری سه اتاق بازرگانی برگزار خواهد شد.»
او با تأکید بر نقش انجمن در تدوین استراتژی‌های کلان برای توسعه صنعت خرما می‌گوید: «هدف ما پوشش تمامی مناطق خرماخیز کشور و برنامه‌ریزی برای معرفی و عرضه بین‌المللی ارقام خرمای ایران است. تلاش می‌کنیم با بهبود روش‌های تولید، فرآوری و بازاریابی، جایگاه ایران را در بازار جهانی این میوه بهشتی ارتقا دهیم.»
رئیس انجمن ملی خرما از نقش حمایتی این نهاد می‌گوید: «انجمن ملی خرمای ایران نقش کلیدی در حمایت از تولیدکنندگان و صادرکنندگان خرما ایفا می‌کند. ما با فراهم کردن بستری برای ارتباط و هماهنگی بین کشاورزان، تولیدکنندگان، صادرکنندگان و نهادهای دولتی، تلاش می‌کنیم تا مشکلات صنعت خرما شناسایی و حل شود. این انجمن همچنین در زمینه تسهیل صادرات و معرفی خرمای ایران به بازارهای هدف، نقش مهمی دارد. برگزاری دوره‌های آموزشی، ارائه اطلاعات به‌روز از بازارهای داخلی و بین‌المللی و کمک به ارتقای کیفیت محصول از جمله فعالیت‌هایی است که به افزایش رقابت‌پذیری خرمای ایران در بازارهای جهانی کمک می‌کند.»
رشیدفرخی می‌گوید: «انجمن ملی خرمای ایران در ۶ استان جنوبی کشور دارای انجمن‌های فعال استانی است که آماده خدمت‌رسانی به اعضای فعال در این حوزه هستند. این استان‌ها شامل کرمان، بوشهر، فارس، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و خوزستان می‌شوند.»
